زینک استات دی‌هیدرات چیست؟

زینک استات دی‌هیدرات یک ترکیب شیمیایی از خانواده نمک‌های روی است که از واکنش اسید استیک با فلز روی به دست می‌آید. این ماده شامل دو مولکول آب تبلور بوده و به همین دلیل نام “دی‌هیدرات” دارد.

فرمول شیمیایی:
Zn(CH₃COO)₂·2H₂O

این ترکیب به شکل کریستال‌های سفید یا بی‌رنگ دیده می‌شود و به‌راحتی در آب حل می‌شود. زینک استات یکی از زیست‌دسترسی‌ترین انواع مکمل‌های روی است و برای مصارف دارویی و صنعتی کاربرد گسترده‌ای دارد.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی زینک استات دی‌هیدرات

• حالت فیزیکی: پودر یا کریستال سفید
• بو: بدون بو
• حلالیت: محلول در آب و اتانول
• نقطه ذوب: ابتدا آب تبلور خود را از دست می‌دهد، سپس تجزیه می‌شود
• طعم: کمی ترش و فلزی
• پایداری: در محیط خشک پایدار، اما در رطوبت هوا رفته‌رفته آب جذب می‌کند

کاربردهای زینک استات دی‌هیدرات

۱.کاربردهای دارویی و مکملی

زینک استات یکی از اشکال محبوب مکمل روی است و به دلیل جذب مناسب در بدن، در موارد زیر استفاده می‌شود:

• تقویت سیستم ایمنی
• کوتاه‌کردن دوره سرماخوردگی (به‌ویژه در قالب قرص مکیدنی)
• بهبود سلامت پوست، مو و ناخن
• کمک به بهبود زخم‌ها
• مصرف در کمبود روی و سوءتغذیه

۲.کاربردهای آزمایشگاهی

• ماده اولیه برای سنتز سایر نمک‌های روی
• عامل رسوب‌دهنده در واکنش‌های شیمیایی
• استفاده در تکنیک‌های آنالیز و شناسایی یون‌ها

۳.کاربردهای صنعتی

• تولید الیاف مصنوعی
• ساخت برخی صمغ‌ها و چسب‌ها
• به‌عنوان تثبیت‌کننده در محصولات شیمیایی
• استفاده در تولید مواد آنتی‌باکتریال

نحوه تولید زینک استات دی‌هیدرات

۱.واکنش اصلی شیمیایی

تولید زینک استات بر اساس واکنش روی (Zn) یا یکی از نمک‌های قابل حل آن، با اسید استیک (CH₃COOH) انجام می‌شود.
واکنش کلی به صورت زیر است:

Zn + 2 CH₃COOH → Zn(CH₃COO)₂ + H₂↑

پس از تشکیل نمک زینک استات، در حضور مقدار مشخصی آب، فرم دی‌هیدرات (۲ آب تبلور) ایجاد می‌شود:

Zn(CH₃COO)₂ + ۲ H₂O → Zn(CH₃COO)₂·2H₂O

مراحل تولید

۱. حل‌کردن یا واکنش‌دهی مواد اولیه

دو مسیر رایج دارد:

الف) استفاده از فلز روی

فلز روی با اسید استیک واکنش می‌دهد. نتیجه، محلول زینک استات خام است.

ب) استفاده از زینک اکسید یا زینک کربنات

این روش در صنعت معمول‌تر است، زیرا واکنش کنترل‌پذیرتر و ایمن‌تر است.
مثلاً:

• ZnO + 2 CH₃COOH → Zn(CH₃COO)₂ + H₂O
• ZnCO₃ + ۲ CH₃COOH → Zn(CH₃COO)₂ + CO₂ + H₂O

در این فرایند، گاز CO₂ یا H₂ آزاد می‌شود.

۲. صاف‌کردن و خالص‌سازی (Purification)

محلول حاصل معمولاً حاوی ناخالصی‌های نامحلول است. این مواد با روش‌های صنعتی مثل:

• فیلتراسیون
• صاف‌کردن تحت خلأ
• ته‌نشینی
  حذف می‌شوند.

۳. تغلیظ (Concentration)

محلول زینک استات در راکتورهای حرارتی تحت کنترل تبخیر می‌شود تا به غلظت مناسب برسد.
در این مرحله شرایط باید طوری کنترل شود که ترکیب:

• تجزیه نشود
• آب تبلور آن از بین نرود

۴. کریستال‌سازی (Crystallization)

با سرد کردن محلول تغلیظ‌شده، کریستال‌های زینک استات دی‌هیدرات تشکیل می‌شوند.
این مرحله معمولاً در محیط کنترل‌شده انجام می‌شود تا اندازه کریستال یکنواخت باشد.

۵. جداسازی کریستال‌ها

کریستال‌ها به‌وسیله:

• فیلتراسیون
• سانتریفیوژ
• خشک‌کردن ملایم

جدا و جمع‌آوری می‌شوند.

۶. خشک‌کردن نهایی

کریستال‌ها در دمای مشخصی خشک می‌شوند تا تنها دو مولکول آب تبلور باقی بماند و ماده بیش‌ازاندازه خشک نشده یا آب اضافی جذب نکند.
خشک‌کردن بیش از حد ممکن است ساختار دی‌هیدرات را به مونوهیدرات یا فرم بی‌آب تبدیل کند.

۷. بسته‌بندی

در نهایت محصول در ظروف مقاوم به رطوبت بسته‌بندی می‌شود، زیرا این ترکیب تمایل زیادی به جذب رطوبت هوا دارد.

مواد اولیه رایج در تولید زینک استات دی‌هیدرات

• فلز روی
• زینک اکسید
• زینک کربنات
• اسید استیک (غلیظ یا رقیق)
• آب خالص (آب مقطر/دی‌یونیزه)

روش‌های صنعتی مدرن

در تولید صنعتی، از ویژگی‌های زیر برای بهبود کیفیت محصول استفاده می‌شود:

• واکنش در راکتورهای استیل ضدزنگ
• کنترل pH برای جلوگیری از شکل‌گیری نمک‌های جانبی
• سیستم‌های نیمه‌اتوماتیک فیلتراسیون
• خشک‌کن‌های خلا برای حفظ آب تبلور
• سیستم‌های کریستال‌سازی پیوسته (Continuous crystallization)

نقش زینک استات در بدن

روی یکی از عناصر ضروری بدن است و در بیش از ۳۰۰ واکنش آنزیمی نقش دارد. زینک استات به عنوان یک منبع قابل جذب، می‌تواند در موارد زیر اهمیت ویژه‌ای داشته باشد:

فواید برای بدن:

• تقویت عملکرد گلبول‌های سفید
• حمایت از رشد و تقسیم سلولی
• بهبود طعم و بوی طبیعی
• تنظیم عملکرد هورمون‌ها
• سلامت پوست و کاهش التهاب
• پیشگیری از ریزش مو

مزایا و معایب زینک استات نسبت به سایر مکمل‌های روی

مزایا

• جذب بهتر نسبت به زینک سولفات
• تحریک گوارشی کمتر
• مناسب برای استفاده در قرص‌های مکیدنی
• تاثیر سریع‌تر در سرماخوردگی

معایب

• طعم اسیدی و فلزی
• در دوزهای بالا ممکن است باعث تهوع شود
• ممکن است با داروهایی مانند تتراسایکلین تداخل داشته باشد

عوارض احتمالی

مصرف بیش از حد زینک ممکن است باعث:

• تهوع و استفراغ
• دل‌درد
• کاهش اشتها
• سردرد
• اختلال در جذب مس و آهن
  شود.

در صورت مصرف طولانی‌مدت دوزهای بالا، بررسی سطح روی و مس ضروری است.

نحوه نگهداری

• دور از رطوبت
• در ظرف دربسته و محیط خشک
• دور از نور مستقیم
• در دمای اتاق

زینک استات دی‌هیدرات در صنایع غذایی

در صنایع غذایی گاهی از این ترکیب برای غنی‌سازی مواد غذایی با روی استفاده می‌شود. این ماده به دلیل طعم خنثی‌تر نسبت به برخی نمک‌های روی، گزینه مناسبی برای این کاربرد است.

چرا زینک استات دی‌هیدرات؟

زینک استات دی‌هیدرات یکی از بهترین و پربازده‌ترین اشکال روی است که در:

• داروسازی
• صنایع شیمیایی
• زمینه‌های پژوهشی
• تقویت سیستم ایمنی و سلامت عمومی

نقش بسیار مهمی دارد. این ماده با زیست‌دسترسی بالا و کاربردهای گسترده، جایگاه ویژه‌ای در بین نمک‌های روی دارد.

جمع‌بندی

زینک استات دی‌هیدرات از واکنش یکی از ترکیبات روی با اسید استیک تولید می‌شود و سپس از طریق خالص‌سازی، تغلیظ، کریستال‌سازی و خشک‌کردن به شکل نهایی تبدیل می‌شود. این ماده در صنایع دارویی، غذایی، شیمیایی و آزمایشگاهی کاربرد گسترده‌ای دارد.