زینک لاکتات دی هیدرات چیست؟

زینک لاکتات دی‌هیدرات یک ترکیب آلی–معدنی از خانواده نمک‌های روی است که از واکنش اسید لاکتیک با روی یا ترکیبات آن تولید می‌شود. این ترکیب دارای دو مولکول آب تبلور بوده و به دلیل زیست‌سازگاری بالا، یکی از بهترین منابع تأمین روی خوراکی محسوب می‌شود.

نام انگلیسی Zinc Lactate Dihydrate :
فرمول شیمیایی:
C₆H₁₀O₆Zn · 2H₂O

این ترکیب به دلیل جذب مناسب، طعم نسبتاً ملایم و ایمنی بالا، در صنایع غذایی، دارویی و مکمل‌های تغذیه‌ای کاربرد گسترده دارد.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی زینک لاکتات دی هیدرات

• شکل فیزیکی: پودر سفید یا کریستال‌ سفید
• حلالیت: محلول در آب
• طعم: ملایم و نسبتاً قابل‌قبول؛ مناسب برای استفاده در محصولات خوراکی
• پایداری: در محیط خشک پایدار است، اما مانند اکثر نمک‌های روی مستعد جذب رطوبت می‌باشد
• pH: معمولاً اسیدی ملایم

کاربردهای زینک لاکتات دی هیدرات

۱. مکمل‌های غذایی و دارویی

زینک لاکتات یک منبع جذاب برای تولید مکمل‌های روی است، زیرا:

• زیست‌دسترسی خوبی دارد
• تحریک گوارشی کم‌تری نسبت به زینک سولفات ایجاد می‌کند
• طعم آن نسبتاً ملایم است و برای محصولات خوراکی مناسب‌تر محسوب می‌شود

کاربردها شامل:

• محصولات تقویت سیستم ایمنی
• مکمل‌های رشد کودک
• مکمل‌های مربوط به پوست، مو و ناخن
• ترکیبات تقویتی و درمان کمبود روی

۲. صنایع غذایی

زینک لاکتات به دلیل طعم ملایم و پایداری مناسب، برای غنی‌سازی مواد غذایی با روی گزینه‌ای عالی است.

موارد مصرف:

• نوشیدنی‌ها
• محصولات لبنی
• غلات صبحانه
• مکمل‌های ورزشی
• غذاهای کودک

۳. کاربردهای صنعتی و بهداشتی

• تولید دهان‌شویه‌ها و محصولات مراقبت دهانی (به دلیل اثر ضدباکتریایی ملایم)
• تولید مواد بهداشتی غنی‌شده
• استفاده به‌عنوان افزودنی ایمن در فرمولاسیون‌های آرایشی

نحوه تولید زینک لاکتات دی‌هیدرات

تولید زینک لاکتات دی‌هیدرات به‌طور کلی بر پایه واکنش اسید لاکتیک با یکی از منابع روی و سپس کریستال‌سازی تحت کنترل انجام می‌شود. این فرایند در صنایع دارویی و غذایی با استانداردهای دقیق کیفیت انجام می‌گیرد.

۱. واکنش اصلی شیمیایی

اساس تولید بر واکنش یک ترکیب روی با اسید لاکتیک است. رایج‌ترین منابع روی در صنعت شامل:

• زینک اکسید (ZnO)
• زینک کربنات (ZnCO₃)
• فلز روی (کمتر رایج)

هنگامی که اسید لاکتیک با این ترکیبات واکنش می‌دهد، نمک زینک لاکتات تشکیل می‌شود. سپس در حضور آب، فرم دی‌هیدرات (دو مولکول آب تبلور) تولید می‌گردد.

۲. مراحل اصلی تولید (High-Level)

مرحله ۱: واکنش‌دهی و تشکیل محلول زینک لاکتات

منبع روی در یک راکتور مخصوص با اسید لاکتیک مخلوط می‌شود تا به‌طور کامل واکنش دهد.
در این مرحله باید:

• pH کنترل شود
• تغلیظ اسید مناسب باشد
• واکنش کامل شود تا یون روی آزاد باقی نماند

مرحله ۲: فیلتراسیون و حذف ناخالصی‌ها

محلول تولیدشده ممکن است حاوی:

• مواد نامحلول
• ناخالصی‌های اولیه
• باقی‌مانده‌های واکنش

باشد و باید با روش‌های صنعتی مانند فیلتراسیون، ته‌نشینی یا صاف‌کردن تحت خلأ خالص شود.

مرحله ۳: تغلیظ محلول

محلول زینک لاکتات به‌طور کنترل‌شده تبخیر می‌شود تا غلظت آن به حد مطلوب برای کریستال‌سازی برسد.
در این مرحله باید دما و رطوبت به‌دقت کنترل شوند چون:

• گرمای زیاد می‌تواند ساختار نمک را تغییر دهد
• تبخیر نامناسب می‌تواند مانع تشکیل فرم دی‌هیدرات شود

مرحله ۴: کریستال‌سازی (Crystallization)

پس از تغلیظ، محلول در شرایط کنترل‌شده سرد می‌شود تا کریستال‌های زینک لاکتات دی‌هیدرات تشکیل شوند.

کنترل موارد زیر اهمیت دارد:

• سرعت سرد شدن
• میزان آب موجود
• دمای نهایی
• شرایط هم‌زدن

این عوامل تعیین می‌کنند کریستال‌ها:

• اندازه یکنواخت داشته باشند
• فرم پایدار (دی‌هیدرات) داشته باشند

مرحله ۵: جداسازی کریستال‌ها

کریستال‌های شکل‌گرفته از طریق:

• سانتریفیوژ
• فیلتر صنعتی
• یا خشک‌کن‌های نیمه‌اتوماتیک

جمع‌آوری می‌شوند.

مرحله ۶: خشک‌کردن کنترل‌شده

این مرحله بسیار مهم است، زیرا اگر دما بیش از حد بالا باشد، آب تبلور از دست رفته و محصول تبدیل به مونوهیدرات یا فرم بی‌آب می‌شود.

خشک‌کردن معمولاً:

• در دمای پایین
• تحت فشار کنترل‌شده
• یا با جریان هوای ملایم

انجام می‌شود.

مرحله ۷: بسته‌بندی

زینک لاکتات دی‌هیدرات تمایل زیادی به جذب رطوبت هوا دارد، بنابراین:

• در کیسه‌ها یا ظروف دربسته
• دور از نور
• در محیط خشک

بسته‌بندی می‌شود.

مواد اولیه رایج

• اسید لاکتیک خالص
• زینک اکسید یا زینک کربنات
• آب مقطر یا آب دی‌یونیزه

روش‌های صنعتی پیشرفته‌تر

در تولید صنعتی مدرن از فناوری‌هایی مانند:

• راکتورهای کنترل pH
• فیلترهای خلأ با کارایی بالا
• سیستم‌های کریستال‌سازی پیوسته (Continuous crystallizers)
• خشک‌کن‌های خلا حرارت پایین

استفاده می‌شود تا محصول نهایی:

• خلوص بالا
• فرم کریستالی پایدار
• و کیفیت یکنواخت

داشته باشد.

جمع‌بندی

تولید زینک لاکتات دی‌هیدرات شامل چند مرحله مهم و کنترل‌شده است:

۱.واکنش اسید لاکتیک با منبع روی

۲.خالص‌سازی

۳.تغلیظ

۴.کریستال‌سازی

۵.خشک‌کردن

۶.بسته‌بندی

این ماده به دلیل طعم ملایم، سازگاری بالا و جذب مناسب، یکی از محبوب‌ترین نمک‌های روی در صنایع غذایی و دارویی محسوب می‌شود.

نقش زینک لاکتات در بدن

روی یکی از ضروری‌ترین مواد معدنی بدن است، و زینک لاکتات به‌عنوان یکی از فرم‌های قابل‌جذب روی می‌تواند به موارد زیر کمک کند:

• تقویت سیستم ایمنی
• بهبود رشد بدن و فعالیت‌های آنزیمی
• افزایش قدرت ترمیم زخم
• تقویت پوست، مو و ناخن
• بهبود حس چشایی و بویایی
• کمک به سلامت تولیدمثل در مردان و زنان

مزایا و معایب زینک لاکتات نسبت به سایر اشکال روی:

مزایا:

• طعم ملایم‌تر نسبت به زینک سولفات و زینک گلوکونات
• سازگاری بالا با فرمولاسیون‌های غذایی
• تحریک گوارشی کمتر
• جذب و تحمل گوارشی مناسب

معایب:

• معمولاً قیمت بالاتر نسبت به زینک سولفات
• پایداری کمتر در محیط‌های بسیار قلیایی
• میزان روی عنصری کمتر نسبت به ترکیباتی مثل زینک اکسید

میزان مصرف

میزان مصرف روزانه روی برای بزرگسالان معمولاً ۸–۱۲ میلی‌گرم توصیه می‌شود.
زینک لاکتات به‌عنوان منبع تأمین روی می‌تواند در مکمل‌ها استفاده شود، اما مقدار دقیق مصرف باید توسط پزشک یا متخصص تغذیه تعیین گردد.

عوارض احتمالی

مصرف بیش‌ازحد زینک ممکن است باعث:

• تهوع
• سردرد
• اختلال در جذب مس
• دل‌درد
• کاهش اشتها

مصرف طولانی‌مدت باید تحت نظارت متخصص انجام شود.

شرایط نگهداری

• در محیط خشک و خنک
• دور از نور مستقیم
• دور از رطوبت
• در بسته‌بندی دربسته (به‌دلیل تمایل به جذب رطوبت)

زینک لاکتات دی‌هیدرات یک منبع ارزشمند، ایمن و قابل‌جذب از عنصر روی است. به‌دلیل:

• طعم ملایم
• زیست‌سازگاری بالا
• قابلیت استفاده در غذا و مکمل
• تحمل گوارشی خوب

یکی از بهترین گزینه‌ها برای صنعت غذایی، دارویی و آرایشی محسوب می‌شود. این ترکیب در سال‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در فرمولاسیون محصولات تغذیه‌ای و بهداشتی پیدا کرده است.